Als we aan de Tweede Wereldoorlog denken, dan zien we vaak een platgebombardeerd Europa en concentratiekampen met uitgemergelde Joodse mensen voor ons. Toch was deze oorlog een heel stuk breder dan dat. Dit verhaal gaat over Rosa, een jonge Nederlandse vrouw die in Nederlands- Indië opgroeit en tijdens de Tweede Wereldoorlog met haar moeder en zusjes in een ‘Jappenkamp’ moet zien te overleven.
Een weelderig kolonistenleven
Rosa is een echt tropenkind. Ze groeit op Java in voorspoed op in een vooraanstaande familie. Haar opa zit in de raad van Indië, haar vader werkt als ingenieur voor Verkeer en Waterstaat.
Toch is niet alles aan dit weelderige kolonistenleven prachtig en geweldig. Rosa’s moeder is namelijk meer met zichzelf dan met haar gezin bezig. Met een ingebeelde ziekte verdwijnt ze voor jaren naar Duitsland, als ze terugkomt vraagt ze een scheiding aan. Niet veel later trouwt ze met Fred, een Nederlander met een nog dikkere portemonnee en nog betere baan op Java. Rosa’s vader verdwijnt van het toneel. Samen met haar oudere zus, jongere broer, moeder en stiefvader moet er een nieuw gezin gevormd worden.
Naast deze persoonlijke struggles zijn er tekenen aan de wand dat de Nederlandse kolonisten behoorlijke verdeeldheid in ‘hun’ land hebben gecreëerd. Zo gaat Rosa regelmatig naar een zwembad dat alleen toegankelijk is voor zogenaamde (indo-) Europeanen. Inlanders zijn niet welkom, blanken en halfbloedjes – Indo’s – wel.
“’Indo’s worden in principe getolereerd,’ zei Fred. ‘Uiteindelijk stammen zij natuurlijk ook af van de Europeaan: eentje die zich ertoe heeft laten verleiden om met een inlandse vrouw kinderen te krijgen.’”
De Japanse bezetting
In maart 1942, niet lang na de geboorte van Rosa’s halfzusje Greta, valt Japan Nederlands-Indië binnen. ‘Azië voor de Aziaten’ is hun credo. In eerste instantie komen er alleen nieuwe regels. Zo mag er zonder een pas niet meer gereisd worden, komen er nieuwe betaalmiddelen en moet er voor iedere Japanner die wordt gepasseerd gebogen worden. Ook zijn winkeliers verplicht om aan al hun Japanse klanten 20% korting te geven.
Na een tijdje wordt de klok anderhalf uur vooruitgezet naar de Japanse tijd en wordt de Nederlandse kalender afgeschaft. Het is niet langer 1942, maar het jaar 2602. Daarna volgen de interneringskampen voor kolonisten. Vrouwen en kinderen worden naar kampen gestuurd, vaak is dat een afgesloten wijk met woonhuizen.
Rosa komt met haar moeder en zusjes als eerste in Kamp Kareës terecht en hier valt het allemaal nog wel mee. Er is veel te weinig te eten en de dwangarbeid is zwaar, maar door Rosa’s onverschrokken en moedige daden om aan extra eten te komen hebben ze het nog redelijk goed. Dat verandert als ze naar een ander kamp worden verplaatst.
Kamp Tjideng
“’Kampoeltijd! Kampoeltijd!’ schalt het door de straten. Het is kwart voor zeven in de ochtend. Haastig komen de mensen van ons blok naar het plein dat voor onze woning ligt op Laan Trivelli 123. Bejaarde vrouwen, kleine kinderen zoals Greta, verzwakte, zieke en kreupele vrouwen: iedereen moet twee keer per dag op appel staan. Hoe naïef was ik toen ik dacht dat dit kamp nooit slechter kon zijn dan ons vorige. We zijn in de hel beland, een inferno van wreedheid, sadisme en verderf. En elke dag komen er meer verpauperde, uitgehongerde vrouwen bij. Om ons extra te kwellen hebben ze het kamp verkleind door het gedek [afrastering van bamboe] te verplaatsen. We zitten nu nóg meer als sardientjes in een blik op elkaar gepropt. Volgens dat joch staat de teller bij ons in huis nu op honderdvijf bewoners.”
Het kamp wordt geleid door de Japanse Sonei, een psychopaat die in het wilde weg de stapel doden door honger en ziekte nog verder vergroot door zijn bizarre fratsen. Rosa en haar familie weten dit allemaal te overleven. Maar als de Japanners een paar jaar later eenmaal hun nederlaag hebben moeten accepteren, is er nog geen reden voor een feestje.
De inlanders zijn namelijk niet van plan om weer terug onder het Nederlandse juk te kruipen, waardoor de situatie voor Rosa en haar familie zo mogelijk nog gevaarlijker wordt.
Terug naar Nederland
Rosa weet uiteindelijk naar Nederland te ontsnappen, een land dat ze nauwelijks kent en waar de inwoners hun eigen oorlogstrauma’s te verwerken hebben.
De roman is gebaseerd op de dagboeken van Mary Hens. Toen ze in Nederland aankwam moest ze vooral haar mond houden omdat men vond dat haar ervaringen in vergelijking met de oorlogstrauma´s van de joden en Europeanen in het niets vielen. Ze heeft haar verleden in haar eentje moeten verwerken.
Met dit fantastisch geschreven boek krijgen zij en alle anderen die de verschrikkingen in Nederlands-Indië meemaakten, tijdens en na de oorlog, eindelijk een stem. Elle van Rijn heeft een verhaal geschreven dat je in één ruk uit moet lezen. De dappere Rosa gaat namelijk al snel onder je huid zitten.
Geen reacties